واقعیت های تاریخی درباره همسران مختار

این روزها پخش سریال مختارنامه توجه عده زیادی از مخاطبان را به خود جلب کرده است اما آن چه که گاهی از سوی مورخان تاریخ اسلام مورد نقد قرار می گیرد مطابقت نداشتن بخش هایی از سریال و شخصیت های آن با منابع تاریخی است طوری که گفته می شود مختار در سریال به شخصیتی صددرصد مثبت تبدیل شده است که هیچ نقطه ضعفی ندارد. هم چنین برخی شخصیت های حاشیه ای سریال یا حوادث آن مطابقتی با تاریخ اسلام ندارد که در هفته های اخیر نحوه نمایش چهره محمد حنفیه و سن او انتقاداتی را برانگیخته است. حجت الاسلام ا... اکبری درباره انطباق مجموعه مختارنامه با واقعیت های تاریخی به پرسش ها پاسخ داده ونظر خود را دراین باره بیان کرده است.

برای خواندن مصاحبه به ادامه مطلب بروید...

سن محمد حنفیه در مختارنامه با منابع تاریخی تناقض دارد

حجت الاسلام ا...اکبری با اشاره به تناقض آشکار منابع تاریخی در مورد سن محمد حنفیه با آن چه در سریال مختارنامه آمده است تصریح می کند: نسبت سنی مختار و ابوحنفیه در سریال کاملا برعکس آمده است. زیرا مختار براساس منابع تاریخی متولد سال اول هجری است یعنی در حوادثی که الان سریال نمایش می دهد مختار باید ۶۴ ساله باشد و محمد حنفیه براساس منابع متولد سال ۲۱ هجری است یعنی حداقل او ۲۱سال از مختار کوچک تر است و در صحنه هایی که هم اکنون در سریال از او می بینیم او ۴۰ ساله است اما در سریال ،مختار بسیار جوان تر از محمد حنفیه نمایش داده می شود در حالی که اصلا درست نیست و تناقض آشکاری با منابع تاریخی دارد. محمد حنفیه پس از مختار توسط ابن زبیر به طائف تبعید می شود و در سال ۸۱ هجری یعنی در سن ۶۰ سالگی از دنیا می رود.وی درباره نسبت سنی مختار و عبدا...بن زبیر نیز می گوید: براساس منابع تاریخی مختار و عبدا... دقیقا هم سن و متولد سال اول هجری هستند منتها مختار سال اول هجری در طائف به دنیا می آید و عبدا... در مدینه.اما در سریال، مختار باز از عبدا... جوان تر نشان داده می شود که البته چون این تفاوت مثل محمد حنفیه چندان محسوس نیست می توان آن را توجیه کرد و گفت شاید عبدا... به لحاظ چهره و ظاهر پیرتر از مختار بوده است.

نحوه تعامل و ارتباط مختار با امام سجاد(ع) و محمد حنفیه

ا... اکبری درباره نوع ارتباط و تعامل مختار با محمد حنفیه یادآور می شود: در این که مختار چند بار با محمد حنفیه و حتی امام سجاد(ع) ملاقات داشته تردیدی نیست زیرا مختار خیلی احساس نیاز می کرد که اذن امام سجاد(ع) و یا محمد حنفیه را برای قیام داشته باشد و به نمایندگی از آن ها دست به قیام بزند. البته همان طور که در سریال هم نمایش داده می شود محمد حنفیه اذن صریحی به مختار نمی دهد همان طور که امام چهارم نیز پاسخ روشنی به مختار نمی دهند یا حداقل تاریخ در این باره سکوت کرده که امام سجاد(ع) چه واکنشی در برابر این درخواست مختار داشته اند.اما به هر حال مختار سراغ این دو نفر رفته است به ویژه این که مختار می دانست دیگر نمی تواند با ابن زبیر همکاری کند چون او نمی خواست نفر دوم باشد روحیه او همیشه همین طور بود. علاوه بر آن مختار دقیقا می دانست که عبدا... بن زبیر اجازه نمی دهد که مختار به حکومت دست یابد درست است که حکومت عراق عرب شرط بیعت مختار با عبدا...بن زبیر بود و در سریال هم نشان داده شد که او این پیشنهاد را به مختار داد و مختار نپذیرفت اما من در متون تاریخی جایی ندیده ام که عبدا... چنین پیشنهادی داده باشد مگر این که از روی زیرکی و سنجش مختار، او چنین پیشنهادی را مطرح کرده باشد. چون عبدا...، مختار را رقیب خود می دانست و مطمئن بود که مختار به کم تر از تمام حکومت قانع نیست مختار همه حکومت را می خواهد شاید به همین دلیل است که به سرعت مصعب برادرش را به سوی بصره می فرستد تا او این شهر را در اختیار گیرد چون عبدا... می دانست اگر پای مختار به کوفه برسد به سرعت بصره را هم در اختیار می گیرد و تسلط بر این دو شهر که نیروی جنگی فراوانی داشتند تهدیدی جدی برای ابن زبیر بود.

دلایلی که مختار پیشنهاد امارت کوفه را نپذیرفت

در چنین شرایطی مختار اصلا نیازی به پذیرفتن پیشنهاد ابن زبیر ندارد چون کوفه مقر شیعیان و علوی ها است، شیعیان و حتی متشیعان (کسانی که تفکرات شیعی دارند) در این شهر فراوان هستند و آن ها ذهنیت مثبتی از مختار دارند بنابراین مختار نیازی به ابن زبیر ندارد که حکم امارت کوفه را به او بدهد. او آن قدر بیان شیوا و مسجع و مقفا و تاثیرگذار دارد که به محض ورود به کوفه شیعیان این شهر را دور خود جمع کند.اما مختار به حکم و اذن امام سجاد(ع) و محمد حنفیه نیازمند است تا زیر پرچم آن ها که از اهل بیت و بنی هاشم محسوب می شوند قیام کند و حتی به حکومت دست یابد.به عبارتی مختار به نفوذ اجتماعی و سیاسی و دینی امام سجاد(ع) و محمد حنفیه احساس نیاز می کرد اما هیچ احساس نیازی به نفوذ و اعتبار سیاسی و اجتماعی عبدا... بن زبیر نداشت.

چرا مختار را «ابواسحاق» صدا می کنند

وی با اشاره به کنیه مختار که ابواسحاق بوده و در سریال نیز مدام افراد مختلف او را بدین اسم خطاب می کنند می گوید: عرب ها رسم دارند وقتی فرزندشان به دنیا می آید برای او اسم، لقب و کنیه انتخاب می کنند، ابوعبیده ثقفی پدر مختار هم کنیه ابواسحاق را برای پسرش انتخاب کرده و البته احتمالا مختار پسری به این اسم داشته است.

همسران مختار

اما درباره همسران مختار که در سریال به دوتای آن ها پرداخته می شود باید گفت: خیلی بعید است که مختار فقط همین دو همسر را داشته باشد در تاریخ آمده مختار همسران دیگری نیز داشته است چون آن زمان مردان عرب رسم داشتند چند همسر (حداقل ۴ همسر) داشته باشند به همین دلیل مختار هم دارای چند همسر بوده که در سریال به عمرة بن نعمان، دختر نعمان بن بشیر حاکم معاویه در کوفه و ام ثابت دختر سمرة بن جندب فزاری اشاره می شود که در میان این دو، دختر نعمان عقاید شیعی دارد و به لحاظ فکری به همسرش نزدیک تر است به ویژه آن که وقتی مختار به دست مصعب بن زبیر کشته می شود مصعب همسران او را دستگیر می کند و نظر آن ها را درباره مختار می پرسد که دختر سمرة بن جندب می گوید: هر دیدگاه و اعتقادی راکه شما درباره مختار دارید، من هم دارم و آن را تایید می کنم اما عمره دختر نعمان بن بشیر می گوید مختار مردی صالح و مومن و اهل نماز شب و عبادت بود. مصعب دختر سمرة را آزاد می کند و عمره را به جرم حمایت و دفاع از همسرش می کشد که مصعب به خاطر این قتل مورد سرزنش و نکوهش قرار می گیرد و به نوعی یک لکه در تاریخ برای او باقی می ماند زیرا آن زمان در میان عرب ها رسم نبود که زن ها را دستگیر و بکشند به همین دلیل حتی شاعران اطراف مصعب بن زبیر عمل او را نکوهش و اشعاری را در مدح همسر مختار سرودند.

مختار با دختران سران حکومت ازدواج کرد

ا... اکبری درباره علت ازدواج مختار با دختران دو تن از سران حکومت می گوید: اولا آن طور که در سریال نمایش داده می شود مختار عاشق این دو زن می شود و عاشقی هم شاهزاده و گدا نمی شناسد که حالا بخواهیم تحلیل کنیم چرا ابواسحاق با دختران دو تن از سران حکومت بنی امیه ازدواج کرده نکته دوم این است که به نظر می رسد ازدواج های مختار سیاسی بوده است زیرا دو همسر مختار که در سریال نمایش داده می شوند دختر دو مقام درجه یک حکومت معاویه اند یکی دختر نعمان بن بشیر حاکم معاویه در کوفه که حتی سابقه دشمنی با علی (ع) هم دارد گرچه در سریال نمایش داده نمی شود و دیگری دختر سمرة بن جندب فزاری حاکم معاویه در بصره، این دو پست ،مقام درجه یک حکومت بوده، چون کسی که بر کوفه حاکم بود بر نیمی از ایران سلطه داشت و نیم دیگر در دست حاکم بصره بود که بسیار مهم و استراتژیک محسوب می شد بنابراین می توان ازدواج های مختار را سیاسی دانست به ویژه آن که مختار روحیه ماجراجویانه ای داشت و دوست داشت خود را به حاکمیت هم نزدیک کند.اما این که گفته می شود، یکی از همسران مختار دختر سمرة بن جندب است که در تاریخ اسلام به کذاب مشهور است که در عصر معاویه احادیث فراوانی را جعل کرد، محل تامل است زیرا ما دو سمرة بن جندب در تاریخ اسلام داریم که یکی از قبیله قریش است و ظاهرا این فرد کذاب و جعل کننده حدیث است و دیگری سمرة بن جندب از قبیله بنی فزار که حاکم معاویه در بصره است هیچ کدام سابقه مثبتی در اسلام ندارند و شیعه و علوی محسوب نمی شوند اما به نظر می رسد همسر مختار دختر سمرة بن جندب فزاری باشد.

شخصیت عبدا... بن زبیر خوب پردازش نشده

این پژوهشگر تاریخ اسلام با اشاره به این که شخصیت عبدا... بن زبیر خوب و کامل در سریال پردازش نشده است معتقد است: درست است که عبدا... شخصیتی زیرک و سیاستمدار دارد اما آن قدر هم که در سریال او را سیاس و زیرک و مدبر نشان می دهند نیست زیرا در تاریخ زیرکی و تدبیر او به این پررنگی مطرح نشده ضمن این که عبدا... بن زبیر در نزد اهل سنت شخصیتی محبوب و پذیرفته شده محسوب می شود همان طور که مختار نزد ما شیعیان شخصیتی مثبت تلقی می شود که اتفاقا اهل سنت اصلا با او رابطه خوبی ندارند و حتی مختار را «کذاب» هم می نامند. به همین دلیل این دو شخصیت در اندیشه اهل تسنن و تشیع هر کدام جایگاه ویژه ای دارند که به نظر من برای حفظ وحدت بهتر بود قدری در سریال مراعات می شد و شخصیت عبدا... تا این اندازه منفور جلوه داده نمی شد گر چه از نظر ما شیعیان او دارای شخصیت مثبتی نیست.وی درباره سرانجام مختار می گوید: پس از این که یزید از دنیا رفت بلافاصله عبدا... بن زبیر از ناحیه مختار احساس خطر کرد براساس آن چه در سریال آمده به همین دلیل پیشنهاد امارت کوفه را به او داد تا او به کوفه راضی شود و برود از طرفی وقتی عبدا... به مصعب می گوید که باید خود را به بصره برساند و حکومت آن جا را در اختیار گیرد مصعب می گوید پس تکلیف کوفه چه می شود عبدا... جواب می دهد کوفه مدعی قدرتمندی به نام مختار دارد. عبدا... می خواست هر طور شده بصره را در اختیار گیرد تا دست مختار به آن نرسد. چون می دانست بصره و کوفه دو شهر نظامی هستند که اگر به دست مختار بیفتند آل زبیر از شمشیر مختار در امان نخواهند بود. اما مختار به زیرکی پیشنهاد عبدا... را نپذیرفت و خودش آشکارا وارد کوفه شد مصعب هم به بصره رفت، وقتی مختار به کوفه دست یافت سعی در گسترش قلمرویش داشت پس مصعب احساس خطر بیشتری کرد این دو بارها در برابر هم صف آرایی کردند و درگیر شدند تا این که مصعب دارالاماره کوفه را محاصره کرد و پس از درگیری های فراوان سرانجام مختار به دست مصعب به شهادت رسید.

برخلاف دیدگاه برخی علمای اهل سنت مختار شخصیت مثبت دارد

حجت الاسلام نجم الدین طبسی نیز با اشاره به این که برخی علمای اهل سنت ایرادی که به مختار می گیرند را به قاتلان اباعبدا...(ع) نمی گیرند گفت: نمی گوییم همه کارهای مختار، بی عیب و نقص است؛ چرا که معتقدیم که تنها۱۴ تن در اسلام معصوم هستند، اما مختار کسی است که آب سرد بر دل سوخته اهل بیت امام حسین(ع) ریخت و همین کار برای معرفی او کافی است.به گزارش مرکز خبر حوزه وی در همایش علمی کاربردی تبلیغ که پنج شنبه در قم برگزار شد افزود: در اکثر قریب به اتفاق کتاب های اهل سنت، نه تنها از مختار و کارهای او هیچ تعریفی نشده، بلکه یک هجمه همه جانبه نسبت به او صورت گرفته است که نشان از جریانی سازماندهی شده در این باره دارد.استاد حوزه علمیه قم خاطرنشان کرد: یکی از کسانی که با مختار مخالفت می کند و این امر در کتاب هایش نیز کاملا مشهود است، ابن تیمیه است. او زمانی که در یکی از کتاب های خود به شخصیت مختار می رسد ابتدا او را دشنام می دهد و می گوید مختار کذاب است. در ادامه در مورد مختار می گوید او یک انسان معمولی نیست، بلکه نظریه پرداز ، شجاع و زیرک است، همچنین در ادامه نیز باز به او دشنام داده و با استناد به سخن شعبی، یکی دیگر از علمای اهل سنت می گوید که مختار ادعای نبوت کرده، از این رو مسلمان نیست، حال آن که شعبی کسی است که بالای منبر می گفت علی (ع) در حالی از دنیا رفت که قرآن بلد نبود.وی خاطر نشان ساخت: مختار شخصی است که در ابتدای قیام خود می گوید که غیرت دینی من اجازه نمی دهد قاتلان امام حسین (ع) در امنیت کامل به سر ببرند، حال آن که امنیت را از امام حسین (ع) و اهل بیت و یاران ایشان سلب کردند و خدا را شاکرم که مرا شمشیر قرار داد تا امنیت را از قاتلان امام خود بگیرم و شمشیری بر پیکر آن ها وارد کنم. وی گفت: با تمام این حملات علیه مختار ۲۱ کتاب در مدح او نوشته شده است.

اهل بیت از قیام مختار رضایت دارند

هم چنین حجت الاسلام علی نظری منفرد در سلسله نشست های چهل منزل تا اربعین، قیام مختار را از دیدگاه اهل بیت مورد بررسی قرار داد و گفت: افرادی که به مختار ایراد وارد می کنند می گویند او ولایت مدار و تکلیف محور نبوده در حالی که معروف است که امام سجاد(ع) وقتی خبر قتل قاتلان امام حسین توسط مختار را شنیدند فرمودند: خوشحالیم که مختار خون خواهی کرد و خدا به او جزای خیر بدهد.

به گزارش مرکز خبر حوزه، وی ادامه داد: در زمان امام باقر(ع) نیز که به علت تبلیغات دروغین حاکمیت، رسم شده بود که مختار را لعن می کردند ایشان فرمودند «خدا رحمت کند مختار را».که این جملات نشان دهنده رضایت اهل بیت (ع) از قیام مختار است.