یادداشت محسن امین در شماره ۳۰۹ همشهری جوان

پر نزن پروانه

به نظر شما، «آیا بال‌زدن پروانه‌ای در برزیل می‌تواند باعث ایجاد تندباد در تکزاس شود؟» قبل از اینکه جواب بدهید، اجازه بدهید من این سوال را تکمیل و 3 متغیره کنم: «آیا بال‌زدن پروانه‌ای در برزیل می‌تواند باعث ایجاد تندباد در تکزاس و بی‌خانمانی کسی در تهران شود؟» قضیه را شوخی نگیرید، چون قبل از اینکه بخواهید یا نخواهید جواب بدهید، خودم جواب می‌دهم که این اتفاق افتاده و الان، من در به در، به دنبال خانه و آن پروانه نامرد برزیلی هستم که «نفرین بر پروانه‌ای که بیهوده پر بزند!»

ایده‌ٔ این‌که یک پروانه می‌تواند باعث آشوبی بزرگ شود، مربوط به امروز و روزگار ما نیست، سال ۱۹۵۲ طبع ظریف یک نویسنده کشفش کرد و در داستان کوتاهی به نام "آوای تندر" به آن اشاره کرد. سال ۱۹۶۱ هم یک آقایی مقاله‌ای کاملا علمی نوشت و «اثر پروانه ای» را اثبات کرد. عنوان مقاله‌اش هم همین سوال بود که: «آیا بال‌زدن پروانه‌ای در برزیل می‌تواند باعث ایجاد تندباد در تکزاس شود؟» او ثابت کرد که تغییری کوچک در یک سیستم آشوب‌ناک مثل بازار اجاره خانه در ایران یا بال‌زدن یک پروانه در ریودوژانیرو، در دراز مدت می‌تواند باعث تغییرات شدیدی مثل وقوع توفان در جنوب ایالات متحده و بی‌خانمان شدن صاحبخانه من در کشور آمریکا شود تا او به وکیلش در تهران زنگ بزند که خودم خانه واجبم الان. و این طور اثر آن توفان و گردباد سهمگین ایالات متحده به خیابان ستارخان تهران هم برسد، تا یادمان باشد که بنی‌آدم اعضای یکدیگرند!

من نه با وزیر مسکن که قپی در کرده بود که بازار اجاره مسکن را مدیریت می‌کنیم و امسال افزایش اجاره بهای مسکن نخواهیم داشت حرف و گلایه‌ای دارم، نه با آن آقای بنگاهی که احتمالا به وکیل صاحبخانه زنگ زده که امسال اجاره بهتری برایت جور می‌‌کنم، و نه با آن بنده‌ خدای بی‌خانمان در ینگه دنیا که به فکر فروش سرمایه‌اش در وطن افتاده؛ همه حرف من با آن پروانه بی‌ملاحظه برزیلی است که سال‌ها پیش، بیهوده بال زده و باعث گردباد اخیر در آمریکا و بی‌خانمانی ما شده.

همین‌جا، می‌خواهم یک بار دیگر تکرار کنم که: «نفرین بر دهانی که بیهوده یا بی‌فایده باز شود و پروانه‌ای که بی حساب و کتاب پر بزند!»