کورس اسبدوانی گنبد چه جورمسابقه‌ای است؟

هیجان دریک دقیقه

همشهری جوان/شماره 349/احسان ناظم بکایی:

بخار هوای سرد از دهان و بینی اسب‌ها و سوارکارها بیرون می‌زند. چشم‌هایشان سرخ و گرد شده است. سکوتی عجیب همه جا را فراگرفته. ناگهان با صدای تپانچه، درها باز می‌شود. اسب‌ها چهارنعل می‌تازند، آواهای عجیب‌وغریب از دهان سوارکاران برمی‌خیزد. گلوله‌های گل اززیر سم‌ها کنده می‌شود و درهوا معلق می‌زند. همه ایستاده‌اند و اسبی را صدا می‌زنند: «برو...برو».

چند لحظه بعد یکی از اسب‌ها زودتر از بقیه از خط رد می‌شود. عده‌ای به هوا می‌پرند و عده بیشتری، پف کنان، روی صندلی‌ها ولو می‌شوند. جمعه‌های هیجان انگیز گنبد را هیچ‌کدام از اهالی شهر و اطراف از دست نمی‌دهند. اگر هوا خوب باشد و مراسم خاص مذهبی هم به روز جمعه نخورد، محله حاجی قلعه در شرق شهر محل جمع شدن عاشقان اسبدوانی است؛ جایی که خانه اسب یا استادیوم اسبدوانی درآنجا قراردارد و حدود 40 سال است که شاهد برگزاری کورس اسبدوانی گنبد بوده.

 

کورس اسبدوانی درترکمن صحرا در سه شهر گنبد، آق قلا و بندر ترکمن برگزار می‌شود اما کورس گنبد هم از نظر کیفی وهم ازنظر کمی بر دو تا کورس دیگرمی چربد. مسابقات کورس هرسال در دو فصل انجام می‌شود یکی کورس بهاره و یکی هم کورس پاییزه. درحقیقت سال به دو قسمت (26 هفته) تقسیم می‌شود. هرجمعه، یک کورس برگزارمی شود و تماشاگران در هرکورس، شاهد هفت تا هشت مسابقه اند. درهر مسابقه 4 تا 10 اسب شرکت می‌کنند. مسابقات معمولا از 9 صبح شروع می‌شود و آخرین مسابقه را هم حدود ساعت دو بعدازظهر برگزار می‌کنند.

مدت زمان هر مسابقه هم فقط حدود یک دقیقه است؛ یعنی اسب‌ها مسافت 1500 متری را با چنین سرعتی می‌دوند. البته قبل از انجام مسابقه، نیم ساعتی هم مراسم رژه و نمایش اسب‌هاست تا تماشاگران حسابی از دیدن اسب‌ها کیفور شوند. فصل پاییزه با بهاره از نظر نحوه برگزاری مسابقات فرقی ندارد وهمه مسائل آن یکسان است؛ مثلا امسال 20 کورس بهاره برگزارشد ولی تا حالا22  کورس پاییزه برگزار شده و اگر همه چیز مرتب باشد، کورس بیست و سوم پاییزه همین جمعه برگزار می‌شود.

 

کاسبی روزجمعه
اسب‌های شرکت کننده در هرمسابقه بنا به سن و نژاد دسته بندی می‌شوند و این طور نیست که اسب‌های برنده هر مسابقه به مرحله بعد بروند. هرمسابقه ، برنده و جایزه خاص خودش را دارد؛ مثلا اعلام می‌شود که راس ساعت 12، اسب‌های ترکمن دو ساله می‌دوند که جایزه اسب اول یک میلیون و 700هزارتومان، جایزه اسب دوم 700 هزار تومان و جایزه اسب سوم هم 400 هزارتومان است که به صاحبان اسب‌ها می‌رسد.

برعکس اسب‌ها که در هر جمعه  و هرکورس، یک مسابقه می‌دهند سوارکاران که به آنها چابک سوار می‌گویند ، ممکن است در روز چندبار مسابقه بدهند و سوارچند اسب بشوند چون تعداد چابک سواران ماهر، محدود است. دستمزد سوارکاران هم بستگی به میزان حرفه‌ای بودنشان دارد؛ مثلا یک سوار کار حرفه ای برای یک دقیقه دواندن اسب، 30 هزارتومان می‌گیرد و ممکن است دریک کورس با ده مسابقه تا 300 هزارتومان هم کاسب شود.

 

صاحبان اسب‌ها هم اکثرا بومی‌اند یا اگر بومی نباشند، پرورشگاه اسبشان در خود شهراست و معمولا اسبی از بیرون منطقه برای مسابقه به گنبد نمی‌آید. صاحبان اسب‌ها بیشتر از افراد متمول و پولدار شهرند چون هزینه نگهداری هراسب درماه بالای 2 میلیون تومان آب می‌خورد.

ضمن اینکه اسب‌ها تا قبل از دو سالگی حق شرکت در مسابقات را ندارند چون اصطلاحا می‌گویند درحق اسب، ظلم می‌شود. اما بعد از مسابقه هم بازار خرید و فروش اسب‌ها داغ است و اسب‌های برنده با رقم‌های بالای 30 میلیون تومان، خرید وفروش می‌شوند.

 

شرط بندی مجاز
خانه اسب پاتوق اسب دوستان ایران است. وقتی که 40 سال قبل ساخته شد، با مساحت 20 هکتاری و جایگاه 10 هزار نفری‌اش، بزرگترین ورزشگاه اسبدوانی خاورمیانه بود. خانه اسب پیستی به طول 1500 متر وعرض 23 متر دارد وضمنا چند اصطبل و زمین زراعی را شامل می‌شود.

نگهداری همه این فضاها هم توسط 11 پرسنل آن انجام می‌شود. اینجا جزو معدود ورزشگاه‌های مختلط ایران است که همه می‌توانند بیایند. برای همین هم فضا خانوادگی و دورهمی است. ورزشگاهی 10 هزار نفری که بلیتش هزارتومان است و به همراه یک جایگاه ویژه که برای نشستن در آن باید بلیت 5 هزارتومانی خرید. اما علاوه براین، اینجا تنها جایی است که شرط‌بندی در آن کاملا قانونی انجام می‌شود و حتی پای شرط‌بندی اینترنتی هم درمیان است.

 

هرکس که بخواهد شرط‌بندی کند، می‌تواند به باجه اطلاعات یا تابلو اعلانات برود، جیبش را سبک وسنگین کند، دلش را به دریا بزند و شانسش را با پرداخت پول به صورت کارت به کارت یا نقدی و گرفتن فیشی که معلوم است روی چه اسبی چقدر شرط بسته، امتحان کند. جالب اینجاست که پارسال  یک نفر از سیرجان کرمان به صورت اینترنتی در مسابقات شرکت کرد و12 میلیون تومان برنده شد.

 

کورس در دست کلانتر
انضباط و کنترل اوضاع در چنین شرایطی کارسختی است. البته هیات اسبدوانی شهر سال‌هاست که با برگزاری پی درپی مسابقات تجربه پیدا کرده اما در هرکورس حداقل 25 نفر بر نظم ورزشگاه نظارت دارند که همه‌شان زیرنظرمسوولی که او را کلانتر صدا می‌زنند کار می‌کنند. مسوول اجرایی مسابقات که اهالی بیشتر از 15 سال است با صدا وگزارش او اخت پیدا کرده‌اند؛ حکیم ایگدری است. کسی که در کنار خط پایان می‌نشیند و با بلندگو اسامی و اسب‌ها را می‌گوید و درعرض یک دقیقه برگزاری مسابقه، آن را گزارش می‌کند. کاری عجیب که بعید است هیچ گزارشگری مثل خیابانی یا فردوسی پور بتوانند از پس آن بربیایند.
این هفته هم که تمام شود، کم‌کم اهالی به فکر کورس بهاره می‌افتند. بوی بهار که بیاید خیلی از اسب‌ها که تا به حال رنگ میدان را به خودشان ندیده‌اند، از پرورشگاه‌ها بیرون می‌آیند تا چیزهای تازه‌تری ببینند.